Kalıtım ile ilgili Tüm Kavramlar ve Kalıtsal Çaprazlamalar

Bireyler arasında farklılıklar oluşmasına neden olan iki temel faktör vardır. Bunlar, kalıtım ve çevredir.
Kalıtım: Anne ve babada bulunan kalıtsal özelliklerin (saç rengi, göz rengi, kan grupları vb.) yavrulara aktarılmasıdır.

Genetik: Kalıtımı inceleyen bilim dalıdır.

Kalıtımın temelini Gregor Mendel’in yaptığı çalışmalar oluşturur. Mendel, kalıtım ile ilgili çalışmalarını 1886’da bezelyeler üzerine yapmıştır.

Mendel’in deneylerinde bezelyeleri kullanmasının nedenleri şunlardır:

Kısa zamanda ve kolay yetiştirilebilmesi
Çok çeşitli ve birbirinden farklı karakterleri olması (Tohum şekli, rengi, büyüklüğü gibi)
Bir seferde çok birey oluşturması
Kapalı çiçek yapısına sahip olması yani dişi ve erkek organ taç yaprakların içinde kalır. Bu da karakterlerin saf olmasını sağlar.

Kalıtımla İlgili Bazı Kavramlar

-Gen: En küçük, anlamlı DNA parçasıdır.

-Alel gen: Yavrudaki her karakter biri anneden, biri babadan gelen 2 gen ile belirlenir. Bu gen çiftine alel gen denir.

Örnek: AA, Aa, aa gibi

-Genotip: Bir canlının bütün genlerinin toplamıdır.

-Fenotip: Bir canlının genetik yapısına bağlı olarak çevrenin de etkisiyle ortaya çıkan dış görünüşüdür.

Örnek: Saç rengi, ten rengi gibi

-Baskın (Dominant) Gen: Bulunduğu canlıda taşıdığı genin etkisini gösterebilen gene baskın gen denir. Büyük harfle gösterilir.

Örnek: Aa alel geninde A baskın gendir.

-Çekinik (Resesif) Gen: Bulunduğu canlıda etkisini ancak baskın gen bulunmadığı zaman gösterebilen gendir. Küçük harfle gösterilir.

Örnek: Aa alel geninde a çekinik gendir.

-Eş-baskın Gen: Bir karakteri belirleyen iki farklı alel gen birbirlerine baskınlık sağlayamazlarsa veya eşit değerde baskınlık oluştururlarsa fenotipte (yani dış görünüşte) 2 genin de etkisi ortaya çıkar.

Örnek: Akşamsefası bitkisinde kırmızı çiçek geni K ve beyaz çiçek geni k’dır ve bu 2 gen eş-baskındır.

Bu sebeple Kk alel genine sahip bir akşamsefası bitkisinin rengi ne kırmızı ne de beyazdır; pembedir.

Örnek: İnsanlardaki kan gruplarında A ve B eş-baskındır. Bu nedenle bu iki kan grubunun bulunduğu kan grubu AB olarak adlandırılır.

-Homozgigot (Arı) Döl: Yavrudaki karakteri oluşturan iki genin de aynı özellikte olmasıdır.

Örnek: AA, BB, aa, bb

-Heterozigot (Melez) Döl: Yavrudaki karakteri oluşturan iki genin de farklı özellikte olmasıdır.

Örnek: Aa, Bb

Mendel’in Bezelyelerle Yaptığı Çaprazlama

Kalıtsal Çaprazlamalar

Eşey hücrelerindeki genlerin bir araya gelerek aralarında çeşitlilik oluşturmasıdır.

Örnek: A-Kahverengi göz geni ve

a-Mavi göz geni olsun.

Örnek 1:

Sarı renk tohum, yeşil renk tohuma baskındır. Yeşil tohum ile homozigot sarı tohum ile tozlaştığında oluşacak tohumların genotipi ve fenotipi nasıl olur.

Sarı renk tohum baskın olduğundan büyük harf ile, yeşil tohum çekinik olduğundan küçük harf ile gösterilir. Bu durumda:

Sarı tohum: S,

Yeşil tohum: s olsun

Homozigot sarı tohum: SS

Yeşil tohum: ss

Örnek 2: