Rüzgar

 Yatay yöndeki hava hareketine rüzgar denir. Rüzgar, yüksek basınçtan alçak basınca doğru meydana gelir.

Rüzgar hızının ölçülmesinde anemometre kullanılır. Rüzgar hızını göstermek için Beaufort (Bifort) ölçeği kullanılır.

Alçak Basınç

• Hava sıcaklığı yüksektir.
• Sıcak havanın bulunduğu bölgede hava yükselir ve yoğunluğu azalır; böylece alçak basınç alanı oluşur.
• Nem miktarı fazladır.
• Yükseltici (dikey) hava hareketi görülür.
• Bulut oluşabilir.
• Yağış görülebilir.
• Hava az yoğundur ve basıncı azdır.
• Hava hareketi çevreden merkeze doğrudur.

Yüksek Basınç

• Hava sıcaklığı düşüktür.
• Soğuk havanın bulunduğu bölgede hava aşağı iner ve yoğunluğu artar; böylece yüksek basınç alanı oluşur.
• Nem miktarı azdır.
• Alçaltıcı (dikey) hava hareketi görülür.
• Bulut oluşmaz ve hava açıktır.
• Bulut oluşmadığı için gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkı fazladır.
• Hava hareketi merkezden çevreye doğrudur.

Kara ve Deniz Meltemi Oluşumu

Gündüzleri aynı miktardaki Güneş ışınları hem karaya hem de denize ulaşmasına rağmen kara denizden daha sıcak hale gelir. (Bu durum, suyun öz ısısının karanınkinden daha fazla olmasından kaynaklanır. Bu konu, ilerleyen ünitelerde işlenecektir.) Kara denizden daha sıcak olduğu için karada ısınan hava yükselecek ve alçak basınç alanı oluşacaktır. Bu durumda deniz daha soğuk olduğundan yüksek hava basınç alanı oluşacaktır. Rüzgar her zaman yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğru estiği için rüzgar denizden karaya doğru esecek ve gündüzleri deniz meltemi meydana gelecektir.

Geceleri ise Güneş ışınları bu bölgeyi aydınlatmadığı için hem kara hem de deniz soğumaya başlayacak ama yine öz ısı sebebiyle kara denizden daha çok soğuyacaktır. Kara daha çok soğuduğu için soğuyan hava alçalacak ve bu alanda yüksek basınç oluşacaktır. Deniz olan kısım daha az soğuduğu için karaya göre daha sıcak olacak ve alçak basınç alanı oluşacaktır. Rüzgar bu nedenle yüksek basınçtan alçak basınca yani karadan denize doğru esecektir ve böylece geceleri kara meltemi meydana gelecektir.

Rüzgar Çeşitleri

Rüzgarlar esme hızına göre farklı isimler alırlar.

Kasırga(Tayfun) > Fırtına > Meltem > Yel

Bazen yatay hava hareketi dar alanda meydana geldiği için rüzgarlar birbiri ile çarpışarak, kendi ekseni etrafında dönen girdap oluşturur. Bunların en küçüğü şeytan kulesi, ortancası hortum, en büyüğü ise kasırgadır. Kasırga ülkemizde görülmez. Okyanus kenarlarında, suyun sıcak ve havanın nemli olduğu yerlerde görülür. Kasırga oluşması için okyanus suyu sıcaklığının 27 °C olması gerekir. Kasırgaların hızı 118 km/h’den fazladır.

Yağışlar

Gökyüzünde Oluşan Yağış Çeşitleri

1- Yağmur

Yeryüzünde buharlaşarak yükselen su buharı, soğuk hava tabakası ile karşılaştığında minik su damlacıkları meydana getirir. Bu çok küçük su damlacıkları zamanla soğuyarak yoğuşur ve bulutu meydana getirir. Bulut içerisindeki su damlacıkları birleşerek daha büyük su damlaları oluşturur ve yağmur meydana gelir. Her yağmur damlası bir toz zerresi etrafında toplanır ve yer çekiminin etkisiyle yere doğru serbest düşme hareketi yapar. Böylece yağmur yağar ve yer yüzüne düşer.

2- Kar

Bulutlar içerisindeki su zerreleri soğuk hava tabakası ile karşılaştığında sıfırın altında donarak buz kristallerine dönüşür. Buz kristalleri birleşerek kar kristalini oluşturur. Bu kristalleri kar yağışını oluşturur.

3- Dolu

Yağmur damlaları fırtına dolayısı ile bulut içerisinde sürüklenerek donar ve doluyu oluşturur. Dolu bulut içerisinde ne kadar çok bulunur ise o kadar büyür.

Yeryüzünde Oluşan Yağış Çeşitleri

1- Kırağı

Eğer yer yüzündeki ortamın sıcaklığı 0 (sıfır) santigrat derecenin altındaysa havadaki su buharı soğuk yüzeylerde donar ve yeryüzündeki cisimler üzerinde küçük buz kristalleri yani kırağı oluşur. Kırağı havadaki su buharının (nemin) gaz halden (sıvı hale geçmeden) katı hale geçmesi yani kırağılaşması sonucu oluşur. Kırağı otomobil camı, otlar üzerinde belirgin olarak görülür.  (Kırağılaşma, gaz haldeki maddenin katı hale geçmesidir.)

2- Çiy

Geceleyin hava serinler ve ortam sıcaklığının düşmesiyle havadaki su buharı yoğuşarak toprağın, ağaç dallarının ve yaprakların üzerinde çiy adı verilen su damlacıklarına dönüşür.

3- Sis

Havadaki su buharının, yere yakın olan yerlerde yoğunlaşarak havada asılı kalan su damlacıklarına dönüşmesi ile sis oluşur. Sis yüzey bulutlarıdır da diyebiliriz. Sisi oluşturan su damlacıklarının yoğunluğuna göre sisin yoğunluğu da artar. Sisli havalarda görülebilen en uzak mesafeye görüş mesafesi denir.

Fen Bilgisi Öğretmeni: Seda Bahçeci